dân La Bằng phải mạo danh chè Tân Cương để bán được hàng

Khí hậu ẩm ướt và ấm áp của mùa xuân trong thời gian này tạo điều kiện thuận lợi cho búp chè phát triển, nguồn cung hứa hẹn đã đẩy giá chè TháiNguyên tháng qua giảm so với tháng trước.

Ảnh minh họa

Cụ thể, chè Thái Nguyên cành lai chất lượng cao giảm 10.000 đồng/kg xuống 210.000 đồng/kg, chè xanh búp khô giảm 10.000 đồng/kg xuống 130.000 đồng/kg, chè xanh búp khô (đã sơ chế loại 1) giữ ổn định ở mức 150.000 đồng/kg. 

Trong khi đó, tại Bảo Lộc, Lâm Đồng giá chè nguyên liệu vẫn duy trì ổn định từ đầu năm đến nay, trong đó giá chè nguyên liệu sản xuất trà xanh loại 1 giữ mức 8.000 đồng/kg, chè nguyên liệu sản xuất trà đen loại 1 giữ mức 4.000 đồng/kg.

Theo đánh giá chung Bộ NN&PTNT, thị trường chè trong quý I/2016 có biến động do là thời điểm đầu năm mới và Tết Nguyên đán cổ truyền.

Tuy nhiên, mức biến động không nhiều như mọi năm nhờ thời tiết diễn biến thuận lợi, sản lượng thu hoạch tăng hơn so với mọi năm, trong khi nhu cầu không tăng đột biến. Sau Tết, thị trường ổn định trở lại và có xu hướng giảm dần.

Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Thái Nguyên, sản lượng chè xuất khẩu của tỉnh đang có xu hướng giảm dần, bình quân giai đoạn 2011- 2015 giảm 2,34%. Cụ thể, năm 2011 sản lượng chè xuất khẩu đạt 6.926 tấn, tổng kim ngạch xuất khẩu đạt 11,5 triệu USD, đến năm 2016, sản lượng chè Thái Nguyên tiêu thụ nội địa đạt 38.200 tấn, chiếm 90% sản lượng chè chế biến. Trong khi đó, sản lượng chè xuất khẩu chỉ đạt 3.800 tấn, tổng kim ngạch xuất khẩu đạt 7,2 triệu USD. 

Nguyên nhân chủ yếu sụt giảm sản lượng chè xuất khẩu là do hầu hết các doanh nghiệp chế biến chè không chủ động vùng nguyên liệu; giá thu mua chè của các nhà máy chế biến luôn thấp hơn thị trường vì vậy không mua được nguyên liệu, nhà máy sản xuất cầm chừng không hết công suất. Đặc biệt các doanh nghiệp chế biến không có mối liên kết chặt chẽ với các nhóm nông dân, các hộ sản xuất chè búp tươi để thu mua nguyên liệu. 

Thu hái chè tại vùng chè Sông Cầu, huyện Đồng Hỷ, Thái Nguyên. Ảnh: Hoàng Nguyên/TTXVN

Chè Thái Nguyên được xuất khẩu sang nhiều nước trên thế giới nhưng chủ yếu chỉ là nguyên liệu thô với giá bình quân chỉ bằng 60% so với giá trên thị trường thế giới, dùng để đấu trộn với các loại chè khác hoặc để chiết xuất. Các mặt hàng chè chế biến chưa thực sự đa dạng, phong phú về chủng loại và mẫu mã, có rất ít doanh nghiệp đầu tư vào thương hiệu, đóng gói gia tăng giá trị cho trà cũng như đáp ứng được các yêu cầu về kỹ thuật, kiểm soát dư lượng thuốc bảo vệ thực vật để xuất khẩu sang các thị trường khó tính như Châu Âu, Mỹ... 

Hiện tại, giá chè Thái Nguyên tiêu thụ trong nước luôn cao hơn các vùng chè khác và tương đối ổn định, hiện đang ở mức 120.000 - 220.000 đồng/kg chè thành phẩm đối với sản phẩm loại trung bình; từ 280.000 - 450.000 đồng/kg chè xanh đặc sản; chè đặc sản cao cấp có giá từ 2.500.000 đồng đến 3.000.000 đồng/kg. Tuy nhiên, giá chè xuất khẩu dao động 1,7 - 2,0 USD/kg tuỳ chủng loại, và lượng chè xuất khẩu không nhiều, các bạn hàng quen thuộc chủ yếu vẫn là Đài Loan (Trung Quốc), Trung Quốc, Hàn Quốc, Pakistan,...

Chè đặc sản ở làng nghề chè Khe Cốc, xã Tức Tranh, huyện Phú Lương, Thái Nguyên. Ảnh: Hoàng Nguyên/TTXVN

Để chè Thái Nguyên phát huy sức cạnh tranh và khẳng định vị thế là cây đặc sản, thế mạnh của tỉnh Thái Nguyên và vươn mạnh ra thế giới, bà Trần Thị Phương Thảo, Giám đốc Công ty TNHH Thương mại - Xuất nhập khẩu Thái Minh, Thành phố Thái Nguyên chia sẻ, giải pháp căn cơ cho chè Thái Nguyên hiện tại là buộc phải tập trung vào chất lượng sản phẩm, đa dạng sản phẩm, mẫu mã, và đi liền đó là xây dựng thương hiệu. 

Chè xuất khẩu và được giá phải qua quy trình đánh giá chất lượng rất nghiêm ngặt, từ các điều kiện về tự nhiên, nguồn đất, nước, phân bón, dư lượng thuốc bảo vệ thực vật,…được phân tích khoa học và theo các tiêu chuẩn quốc tế. Do vậy, sản xuất hữu cơ đã tạo ra sản phẩm chè sạch mà mọi người trong xã hội đều tìm mua sử dụng, nên chè Thái Nguyên cần có hướng đi này mới có giá cao, khẳng định được vị thế trên thị trường thế giới. 

Hiện tại, đã có nhiều doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư ứng dụng công nghệ trong chăm sóc theo quy chuẩn chè sạch, an toàn cũng như chế biến chè theo hướng chất lượng cao để xuất khẩu. Trong cuộc thi chè quốc tế năm 2016 được tổ chức ở Canada, sản phẩm chè tôm nõn của Công ty cổ phần Chè Hà Thái, tỉnh Thái Nguyên đã xuất sắc vượt qua hàng chục sản phẩm chè tiêu biểu của nhiều quốc gia và giành giải Bạc. Kết quả đó đã mở ra cơ hội, triển vọng và động lực cho các doanh nghiệp chè của Thái Nguyên mở rộng thị trường khó tính như Bắc Mỹ. 

Đóng gói chè đặc sản tại làng nghề chè xóm 9, thị trấn Sông Cầu, huyện Đồng Hỷ, Thái Nguyên. Ảnh: Hoàng Nguyên/TTXVN

Bà Nguyễn Thị Hiền, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty Cổ phần Chè Hà Thái cho biết, trà Thái Nguyên không thua kém bất kỳ chè của Quốc gia nào. Tuy nhiên, vấn đề của chúng ta là yếu trong quảng bá, kém trong quá trình từ trồng, chăm sóc, chế biến sản phẩm. Do vậy, các doanh nghiệp sản xuất chè cần tập trung xây dựng vùng nguyên liệu, chế biến sâu theo hướng nâng cao chất lượng, thay vì chạy theo sản lượng, bán thô... 

Theo ông Hoàng Văn Dũng, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn tỉnh Thái Nguyên, lâu nay chúng ta chỉ nhìn vấn đề năng suất, sản lượng mà không để ý đến khâu nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm chè. Đánh giá hiệu quả phải dựa vào giá trị của sản phẩm. 

Ông Dũng cho biết, tỉnh Thái Nguyên vừa thông qua Đề án nâng cao giá trị gia tăng, phát triển bền vững thương hiệu chè Thái Nguyên giai đoạn 2016 - 2020. Theo đó, tỉnh phát triển vùng nguyên liệu chè theo hướng an toàn tiêu chuẩn VietGAP, sản xuất chè hữu cơ; hỗ trợ kinh phí để người dân và doanh nghiệp tạo dựng thương hiệu, ứng dụng khoa học công nghệ,… 

Tỉnh phấn đấu đến năm 2020 có 30% sản lượng chè của tỉnh được mang các nhãn hiệu bảo hộ trong nước và tham gia trực tiếp vào chuỗi giá trị toàn cầu; 80% sản lượng chè xanh, chè xanh chất lượng cao tiêu thụ thị trường thế mạnh trong nước; 20% sản lượng chè xuất khẩu sang các thị trường khó tính của quốc tế.

Lần đầu tiên một ký chè (trà) Thái Nguyên được bán với giá 5 triệu đồng mà không phải là chè Tân Cương như nhiều người đã quen tiếng xưa nay. Mà đó là sản phẩm đinh tâm chè của Hợp tác xã cây chè Thái Nguyên và giá Chè Thái Nguyên - chè tôm nõn (chỉ hái một tôm để chế biến), được đựng trong hộp tre ép. Sản phẩm này đã được Chính phủ chọn làm quà tặng cho Hội nghị cấp cao APEC tổ chức tại Đà Nẵng vừa qua. Đây là kết quả của gần 11 năm phấn đấu không mệt mỏi của chị Nguyễn Thị Hải, Chủ tịch Hội đồng quản trị, Giám đốc hợp tác xã cây chè Thái Nguyên và giá Chè Thái Nguyên ở xã La Bằng, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.

Những nương chè xanh mướt của Hợp tác xã Cây chè Thái Nguyên và giá Chè Thái Nguyên được chăm sóc theo tiêu chuẩn VietGAP, nông nghiệp hữu cơ, thuận tự nhiên để cho chất lượng sạch, ngon. Ảnh: Đỗ Quang Tuấn Hoàng

Lội dòng nước ngược

Sinh ra và lớn lên ở vùng cây chè Thái Nguyên và giá Chè Thái Nguyên, nơi mà “người dân làm ruộng chỉ đủ ăn, toàn bộ chi tiêu trông cậy vào cây chè” nên từ lúc còn học vỡ lòng, chị Hải (sinh năm 1965) đã theo mẹ lên nương hái chè, ngủ giữa những đống chè nghễu nghện; lớn lên thì làm chè mang đi bán như mọi người mà chẳng phải nghĩ ngợi gì. Chỉ đến khi có người hỏi “La Bằng ở đâu” chị mới thấy chột dạ.

Chị kể: “Tôi đi bán chè ở chợ Rồng (Nam Định). Chè bày ra, ai uống thử cũng đều thích nhưng khi tôi nói là cây chè Thái Nguyên và giá Chè Thái Nguyên thì không ai biết ở Thái Nguyên có cây chè Thái Nguyên và giá Chè Thái Nguyên. Nhiều người còn tưởng La Bằng ở tỉnh Cao Bằng...”. Chị Hải cho biết có người còn nói sỗ là Thái Nguyên chỉ có chè Tân Cương ngon, các loại chè khác đều không uống được! Có lẽ vì vậy mà chè của chị Hải tuy ngon nhưng vẫn không bán được giá!

Năm 2000, chị Hải tham gia vào hợp tác xã chè Tiến Thành, đi rất nhiều hội chợ giới thiệu sản phẩm. Và cũng vậy, khi chị pha chè mời khách uống, ai cũng khen ngon, nhưng khi nói là cây chè Thái Nguyên và giá Chè Thái Nguyên thì họ bỏ đi. Có người nôn nóng bán được hàng nên đã nói dối là chè Tân Cương, khi ấy thì người ta lại mua nườm nượp. Nhưng chị Hải thì không chấp nhận “cáo mượn oai hùm”. Chị nuôi quyết tâm chứng minh cho người tiêu dùng biết La Bằng là một vùng chè ngon của Thái Nguyên. Rồi khi tham dự các lớp tập huấn, chị hiểu được rằng không có thương hiệu thì sản phẩm sẽ chết, và chị bắt tay xây dựng thương hiệu cây chè Thái Nguyên và giá Chè Thái Nguyên.

Đầu tiên, chị đến ủy ban xã trình bày ý tưởng thành lập hợp tác xã cây chè Thái Nguyên và giá Chè Thái Nguyên. Rất may là ông Chủ tịch xã Lương Văn Thùy nhiệt tình hưởng ứng và hợp tác xã cây chè Thái Nguyên và giá Chè Thái Nguyên đã được thành lập với chín xã viên vào tháng 12-2006. Sang năm 2007, chị Hải nộp đơn về Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) đề nghị được cấp chứng nhận nhãn hiệu cây chè Thái Nguyên và giá Chè Thái Nguyên. Tuy nhiên, chị được giải thích rằng hợp tác xã chỉ là một nhóm người, không thể lấy tên địa danh của cả xã. Sau khi có người tư vấn đăng ký nhãn hiệu theo cách viết không bỏ dấu, chị đã đăng ký nhãn hiệu chè La Bang và được cấp chứng nhận thương hiệu vào tháng 10-2008. Nhờ hợp tác xã tích cực giới thiệu sản phẩm ở nhiều hội chợ từ Bắc vào Nam, đến năm 2009, chè La Bang bắt đầu được người tiêu dùng biết đến. Nhưng đó cũng là lúc cạn tiền nên một số người đã rút khỏi hợp tác xã, số thành viên chỉ còn lại bốn người. Câu hỏi: “Từ bỏ hay tiếp tục theo đuổi?” cứ xoáy vào tâm can chị Hải.

Không bỏ cuộc, chị Hải vận động được thêm ba xã viên mới để vừa đủ bảy thành viên, đảm bảo điều kiện giữ lại hợp tác xã và định hướng không chạy theo số lượng, chuyên tâm làm “chè sạch từ tâm”, tận dụng mọi cơ hội tham dự các hội chợ. Và trời đã không phụ lòng người, hợp tác xã bắt đầu nhận được những đơn hàng đầu tiên rồi dần dần có chỗ đứng trên thị trường.

Thế nhưng khó khăn khác lại ập đến. Năm 2010, tỉnh Thái Nguyên và huyện Đại Từ có dự án xây dựng nhãn hiệu tập thể cây chè Thái Nguyên và giá Chè Thái Nguyên nhưng không đăng ký được nhãn hiệu do đã có nhãn hiệu “chè La Bang”. Chị Hải nhớ lại: “Lúc đó, huyện mong muốn chúng tôi nhượng lại vô điều kiện nhãn hiệu mà hợp tác xã đã đăng ký. Họ nói cũng có lý là nếu để chè La Bang thì chỉ một nhóm hộ gia đình được sở hữu, còn đăng ký nhãn hiệu cây chè Thái Nguyên và giá Chè Thái Nguyên thì tất cả người dân trong xã sẽ được lợi. Tôi bàn bạc với xã viên thì mọi người không nhất trí vì hợp tác xã mới tạm vượt qua giai đoạn khó khăn, tiền in bao bì thì đã mất gần một trăm triệu đồng... Nhưng rồi nghĩ tới lợi ích của số đông, tôi kiên trì thuyết phục. Cuối cùng, các xã viên cũng đồng ý nhượng lại nhãn hiệu chè La Bang để chính quyền làm thủ tục đăng ký nhãn hiệu cây chè Thái Nguyên và giá Chè Thái Nguyên và năm 2012 thì được cấp giấy chứng nhận nhãn hiệu tập thể”.

Vươn tầm

La Bằng có những đồi chè bát ngát, mát mắt, nằm bao quanh chân núi Tam Đảo. Người dân nơi đây nói rằng vì đây là một vùng đất rộng rãi, thoai thoải, bằng phẳng nên được gọi với cái tên La Bằng.

La Bằng có khí hậu tiểu vùng miền núi mang sắc thái của khí hậu ôn đới, đất đai màu mỡ rất thích hợp với cây chè. Trên khu đất thuộc đèo Khế, núi Ðiệng hiện còn có bãi chè cổ, nhiều cây có đường kính rộng tới 50 cen ti mét. Trà trở thành cây trồng chủ lực tại đây từ cuối thế kỉ 19. Ông Nguyễn Ngọc Thép, Bí thư Đảng ủy xã, cho biết La Bằng được chính quyền tỉnh Thái Nguyên công nhận là làng nghề chè truyền thống với hai hợp tác xã chè, năm câu lạc bộ chè, năm tổ hợp tác chè.

Vùng nguyên liệu của hợp tác xã cây chè Thái Nguyên và giá ChèThái Nguyên hiện có 20 héc ta trồng những giống chè: trung du, keo am tích, hoa nhật kim... Sản phẩm của hợp tác xã được kiểm soát chặt chẽ từ khâu làm đất, chọn giống, trồng, chăm sóc, chế biến theo quy trình sản xuất chè sạch tiêu chuẩn VietGAP. Họ cũng áp dụng mô hình nông nghiệp hữu cơ, thuận tự nhiên. Từ những búp chè xanh non, các xã viên đã thu hái, làm ra những sản phẩm chất lượng cao như đinh tâm trà, Thanh Hải trà, búp chè vàng, trà sen, trà nhài...

Cây chè Thái Nguyên và giá Chè Thái Nguyên có hậu ngọt, hương vị độc đáo, nổi bật nhất là mùi hương như hương hoa rừng, vừa thơm mát vừa dịu êm. Hợp tác xã cây chè Thái Nguyên và giá Chè Thái Nguyên tin rằng doanh thu năm nay của họ sẽ vượt con số 1,9 tỉ đồng của năm 2016.

Ngày trước, dân La Bằng phải mạo danh chè Tân Cương để bán được hàng. Ngày nay, tại các hội chợ, triển lãm, chị Nguyễn Thị Hải nhất nhất phải thuê được vị trí ở ngay bên cạnh gian trưng bày của chè Tân Cương mà bày cây chè Thái Nguyên và giá Chè Thái Nguyên. Chị nói: “Tôi muốn đánh tan định kiến của người tiêu dùng và muốn khẳng định cây chè Thái Nguyên và giá Chè Thái Nguyên đã tự tin sánh vai cùng với chè Tân Cương”.

Cùng với việc xây dựng thương hiệu, nâng chất lượng sản phẩm chè, chị Hải còn tính chuyện khai thác du lịch ở vùng chè quê hương.

La Bằng có suối Tiên Sa đổ vào sông Công. Dòng suối là một địa điểm du lịch. Nơi đây đã được các tổ chức và chính quyền địa phương lập dự án đầu tư để trở thành khu du lịch sinh thái gắn liền với khu du lịch vùng Tam Đảo. Trong khu vực còn có các điểm tham quan khác như suối Kẹm, suối Trơn, thác Trắng, bàn Cờ Tiên, vực Thẳm, sạt Đèo Khế, Chuôm, Ngả Hai, Voi Dắt, Đá Ngầm, Đeo Tiều... Trên địa bàn xã cũng có trang trại nuôi cá tầm chất lượng cao. Chợ cây chè Thái Nguyên và giá Chè Thái Nguyên thì họp các phiên chính vào các ngày 5, 10, 15, 20, 25, 30 và phiên xép vào các ngày 3, 8, 13, 18, 23, 28 âm lịch hàng tháng...

Vườn quốc gia Tam Đảo thì có hơn ngàn loài thực vật, trong đó, có nhiều loài thực vật bậc cao, các loài điển hình cho vùng cận nhiệt đới; những loài quý hiếm cần được bảo tồn. Động vật tại đây cũng rất phong phú với nhiều loài chim đẹp; những loài quý hiếm như gà tiền, gà lôi trắng; những sóc bay, báo gấm, hổ, gấu ngựa, cầy mực, vượn, voọc đen...; đặc biệt là một số loài chỉ có ở Vườn quốc gia Tam Đảo như rắn sãi angen, rắn ráo thái dương, cá cóc Tam Đảo và các loài côn trùng.

La Bằng là địa bàn cư trú lâu đời của người Dao, người Nùng, người Kinh... nên cũng có những phong tục tập quán, văn hóa ẩm thực độc đáo, lý thú.

Đó là những nguồn tài nguyên quý giá để phát triển du lịch trải nghiệm văn hóa chè gắn với du lịch hoang dã, sinh thái, nghỉ dưỡng. Chị Hải tin rằng việc khai thác tốt các tour du lịch kiểu này sẽ góp phần quảng bá thương hiệu, xuất khẩu tại chỗ cây chè Thái Nguyên và giá Chè Thái Nguyên, nâng cao thu nhập cho người làm chè.